معرفی و تاریخچه ساز کمانچه
اینگونه
تعریف شده که کمانچه از سازهای زهی قدیم ایران و در واقع نوع تکامل یافته
رباب، کاسه گرد و پایه آهنی دارد و مانند تار و ویولن سیمهای آن را با گوشی
محکم و کوک می‌کنند. کمانی که با آن کمانچه را می‌نوازند کمانه نام دارد و
همان است که در ویولن کلمه فرانسوی آرشه به معنی کمان کوچک جای آن را
گرفته است.
شادروان
خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته رباب می‌نامد.
ساز اخیر رباب که اول دو سیم داشته و بعدها یک سیم دیگر به آن اضافه شده
است و با کمانه به صدا در می‌آمده و همان است که ما امروز کمانچه می‌گوییم و
به همین جا اضافه می‌کند از دوره صفویه به بعد کمانچه یکی از ارکان موسیقی
ایران به شمار آمده است.
قسمت
اصلی کمانچه کاسه آن است که به صورت‌های مختلف ساخته می‌شود. کاسه کمانچه
هنوز از نظر جنس چوب، اندازه‌ها و شکل یکسان و تثبیت شده نیست.
از
نظر شکل، کاسه‌ها را به صورت کروی یا مخروط ناقص درست می‌کنند. کاسه‌هایی
که به شکل مخروط ناقص هستند اکثرا پشت باز ساخته می‌شوند. استفاده از این
کمانچه‌ها در قسمت‌های مرکزی ایران به خصوص در لرستان متداول است.
کیهان کلهر
معرفی ساز کمانچه کیهان کلهر (زادهٔ ۳ آذر ۱۳۴۲ در کرمانشاه) آهنگساز و
نوازنده کُرد زبان اهل ایران میباشد. کمانچه ساز تخصصی کیهان کلهر است، وی
در کنار کمانچه، تنبور، سه‌تار و شاه‌کمان نیز می‌نوازد.
کلهر
در زمینه آهنگسازی برای موسیقی متن فیلم هم فعالیت داشته است، او با
هنرمندان مختلف از فرهنگ‌های دیگر همکاری‌هایی داشته است. همکاری هنری کلهر
با اردال ارزنجان از ترکیه، شجاعت حسین خان از هند، یویوما از چین، ژائو
ژیپینگ، عالیم قاسمف از جمهوری آذربایجان، بروکلین رایدر از آمریکا، ارکستر
فیلارمونیک نیویورک، کوارتت کرونوس،و گروه سازهای بادی هلند، او را به
هنرمندی بین‌المللی تبدیل کرده است. کلهر با هنرمندان ایرانی از جمله
محمدرضا شجریان، علی‌اکبر مرادی، شهرام ناظری، حسین علیزاده و گروه دستان
هم به اجرای موسیقی پرداخته است.
این
کمانچه‌ها صدایی پر قدرت و شفاف دارند و چون کاسه سبک دارند، اجرای قطعاتی
که نیاز به چرخیدن سریع کمانچه دارد بر روی این کمانچه ها آسانتر است و
این امتیازی است برای این نوع کمانچه.
این
کمانچه‌ها اغلب سه سیم دارند، ولی این روزها به تدریج دارای چهار سیم
می‌شوند. کمانچه‌های پشت باز معمولا از چوب توت و به صورت یک تکه ساخته
می‌شوند.
کاسه‌های
کروی به دو صورت یک تکه و ترکه‌ای هستند، در کمانچه‌های ترکه‌ای کاسه از
به هم چسبیدن ترکه‌هایی که در روی قالب خم شده‌اند ساخته می‌شود. ضخامت این
کاسه‌ها کم است و به همین دلیل کاسه سبک است و چرخیدن کمانچه به سهولت
صورت می‌گیرد.
کاسه‌های
یک تکه از چوبهای مختلف ،معمولا از گردو خراطی می‌شود. وزن کاسه از
کاسه‌های ترکه‌ای بیشتر و چرخش کمانچه تا حدی مشکل است. صدای این نوع
کمانچه‌ها زیاد مطلوب نیست، کمانچه‌هاییساخته می‌شود که تغریبا کروی است و
از چوب توت به صورت دو تکه ساخته می‌شود، این کمانچه‌ها چون دست باز هستند
در تنظیم شکل و ضخامت و اندازه‌های دهانه کمانچه دقت بیشتری دارند و خوش
صدا هستند.
قطر
بیرونی کاسه کمانچه موسیقی سنتی معمولا ٢٠ سانتی متر است، در حالی که در
مناطق مختلف ایران اندازه کاسه کمانچه متفاوت است، ترکمن‌ها کمانچه با
کاسه‌های بسیار کوچک می‌سازند. در نقاطدیگر دنیا نیز که سازهایی شبیه به
کمانچه ما دارند کاسه‌ها کوچک و غالبا از پوست نارگیل ساخته می‌شود.
دسته
کمانچه بر خلاف کاسه تقریبا در یک شکل ساخته می‌شود. جنس دسته از چوب گردو
، و شکل آن مخروط ناقص و قطر آن در شیطانک ٣٧ میلی متر و در محل اتصال به
کاسه ٣١ میلی متر است. طول دسته کمانچه ٣١ سانتی متر است.
معرفی و تاریخچه ساز کمانچه
در
گذشته کمانچه دارای سه سیم بوده است، گاهی دو سیم اول و دوم مضاعف انداخته
می‌شد و احتمالا در تبعیت از ویولن به چهار سیم تبدیل شده است. بنابراین
چهار سیم و در نتیجه چهار گوشی بر روی دسته کمانچه قرار می گیرد، و این
سیمها پس از رد شدن از روی شیطانک و عبور از روی دسته و کاسه به سیم گیر
وصل می شوند. بر روی دهانه کمانچه پوست کشیده می شود و این پوست معمولاپوست
دل گاو، پوست ماهی، پوست آهو و غیره می‌تواند باشد.
خرک
بر روی پوست قرار می‌گیرد و سیمها با فشار خرک را به پوست می‌چسبانند.
کمانچه به وسیله یک پایه که در قسمت سیمگیر به کاسه وصل شده است، روی پای
نوازنده قرار می‌گیرد.
آرشه
کمانچه، که اسم اولیه‌اش کمانه بوده است، تشکیل شده است از یک چوب که از
یک طرف انحنا دارد با بلندی ۶٠ سانتی متر و موی دم اسب.
موی
آرشه کمانچه بر خلاف سازهای زهی غربی بر روی چوب محکم کشیده نمی‌شود، بلکه
نوازنده است که به هنگان نوازندگی به تناسب احساس فسار را بر روی سیم
تغییر می‌دهد.
چگونگی
صدای کمانچه به عواملی بستگی دارد که بعضی از آنها از این قرارند: جنس
چوب، ضخامت در نقاط مختلف کاسه، شکل کاسه، اندازه های کاسه، چگونگی سطح
کاسه از نظر تراش، نوع و ضخامت پوست، جنس و شکل و اندازه و محل قرار گرفتن
خرک، چگونگی شیطانک، جنس سیم، زاویه اتصال دسته به کاسه.
برای ساختن کمانچه‌ای با صدای دلخواه ضمن در نظر داشتن عواملی که گفته شد سالها تجربه لازم است.
